Αυτό συχνά είναι εξαντλητικό για τα εκτελεστικά στελέχη, είτε ανήκουν σε ιδιωτικούς οργανισμούς είτε σε ΜΚΟ, καθώς βρίσκονται διαρκώς σε μια κατάσταση αντίδρασης αντί πρόδρασης, όσον αφορά εξίσου σε απειλές και ευκαιρίες. Παραδόξως, ξαφνικά πλήγματα όπως η πανδημία του κορωνοϊού COVID-19, μας αναγκάζουν όλους να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να αναλογιστούμε πώς πρέπει να ανακατατάξουμε τις προτεραιότητές μας για το άμεσο παρόν κι ένα ακαθόριστο μέλλον. Η πρώτη μας δουλειά υπό αυτές τις συνθήκες είναι να συλλέξουμε όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες. Να βγούμε από το καβούκι μας, να ανταλλάξουμε σημειώσεις και σκέψεις με τους συναδέλφους μας, και να δημιουργήσουμε ένα νέο πλαίσιο λειτουργίας.
Στην περίπτωση του ΤΙΜΑ Κοινωφελούς Ιδρύματος, προσεγγίσαμε πολλά άλλα Ιδρύματα προκειμένου να μάθουμε πώς έβλεπαν εκείνοι την κατάσταση, πώς είχαν σκοπό να ανταποκριθούν, εάν θα άλλαζαν τις πολιτικές χρηματοδότησής τους, εάν θα ανταποκρίνονταν στο αίτημα του κράτους να στηρίξουν το Εθνικό Σύστημα Υγείας, κλπ. Η διαδικασία αυτή παρήγαγε διάλογο και περιεχόμενο και, διατηρώντας ανοιχτή επικοινωνία με τα δίκτυα των συνεργατών μας, μπορέσαμε να μοιραστούμε χιλιάδες σκέψεις και να διαμορφώσουμε μία εικόνα της στάσης του οικοσυστήματός μας, και της κατεύθυνσης που θα ακολουθούσε. Μελετώντας όλα τα διαθέσιμα επιστημονικά τεκμήρια, αρχίσαμε επιπλέον να αντιλαμβανόμαστε τις άμεσες και τις πιθανές μελλοντικές απειλές. Από αυτό προέκυψαν δεδομένα και πληροφορίες που μας επέτρεψαν να εντοπίσουμε τις κοινωνικές απειλές τις οποίες είμασταν εμείς, ως Ίδρυμα, σε θέση να αντιμετωπίσουμε.
Ο κορωνοϊός COVID-19 είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος για την ομάδα-στόχο δικαιούχων του ΤΙΜΑ Κοινωφελούς Ιδρύματος, τους ηλικιωμένους. Πολλά μη κερδοσκοπικά γηροκομεία, όπως σύντομα πληροφορηθήκαμε, δεν είχαν τη δυνατότητα να ανταπεξέλθουν στην ξαφνική δαπάνη για Εξοπλισμό Προσωπικής Προστασίας. Πολλοί απομονωμένοι και ευάλωτοι ηλικιωμένοι δεν μπορούσαν να βγουν έξω και να προμηθευτούν τα φάρμακα και τα τρόφιμα που χρειάζονταν κατά την περίοδο της καραντίνας, και το Εθνικό Σύστημα Υγείας είχε σοβαρές ελλείψεις σε προστατευτικό εξοπλισμό. Το τοπίο ξεκαθάρισε, και η πορεία μας ήταν πια σαφής. Το Διοικητικό Συμβούλιο, σε αναγνώριση της ξαφνικής κοινωνικής κρίσης, ενέκρινε χωρίς καθυστέρηση ένα νέο «Ταμείο Εκτάκτου Ανάγκης για τον COVID-19». Από εκεί και πέρα, αυτό που είχαμε να κάνουμε ήταν να αξιολογήσουμε και να διεκπεραιώσουμε προγράμματα με έμπιστους συνεργάτες το ταχύτερο δυνατόν. Δεν είναι εύκολο για έναν οργανισμό να αλλάξει τον ρυθμό με τον οποίον εκτελεί τις διεργασίες του. Αυτή η ευελιξία και η ικανότητα άμεσης προσαρμογής και ανταπόκρισης στις απαιτήσεις μιας κρίσης δεν είναι εγγενής σε όλους τους οργανισμούς, και απαιτεί να αφουγκράζεσαι προσεκτικά τις ανάγκες, και να έχεις εμπιστοσύνη στους συνεργάτες σου, εξασφαλίζοντας, παράλληλα, και την ακεραιότητα του οργανισμού μετά την πάροδο της κρίσης.
Στην περίπτωση του ΤΙΜΑ Κοινωφελούς Ιδρύματος, τα παραπάνω μας οδήγησαν σε τέσσερα βασικά προγράμματα:
- Δωρεά προς τη GIVMED για τη στήριξη μη κερδοσκοπικών γηροκομείων με προσωπικό προστατευτικό εξοπλισμό και αντισηπτικά.
- Αγορά και προμήθεια 153.848 χειρουργικών μασκών σε νοσοκομεία που αντιμετωπίζουν περιστατικά του κορωνοϊού COVID-19 στην Ελλάδα.
- Δωρεά προς την Odyssea για την παραγωγή και προμήθεια 50.000 Προστατευτικών Ασπίδων Προσώπου σε νοσοκομεία που αντιμετωπίζουν περιστατικά του κορωνοϊού COVID-19 στην Ελλάδα.
- Δωρεά προς τους Γιατρούς του Κόσμου για ιατρική και ψυχολογική υποστήριξη απομονωμένων και ευάλωτων ηλικιωμένων ατόμων στην Αθήνα.
Η κοινωνική αποστασιοποίηση και οι κανόνες ασφαλείας, ειδικά όσον αφορά στους ευάλωτους ηλικιωμένους πολίτες, συνεπάγονταν, επίσης, την ανάγκη προσαρμογής πολλών από τα υπάρχοντα προγράμματά μας. Μιλώντας με τους συνεργάτες μας στις ΜΚΟ, συνειδητοποιήσαμε γρήγορα ότι θα έπρεπε να γίνουν αλλαγές, και το Ίδρυμα, για μία ακόμη φορά, πήρε την απόφαση να προσαρμοστεί άμεσα στη νέα μας πραγματικότητα. Αρχίσαμε να λαμβάνουμε πολλαπλά αιτήματα για την προσαρμογή προϋπολογισμών και χρονοδιαγραμμάτων, και υπήρξε μαζική μετακίνηση προς τις διαδικτυακές υπηρεσίες· οι προσωπικές συναντήσεις και οι μεταφορές αντικαταστάθηκαν από τηλεφωνικές και ψηφιακές κλήσεις. Υπηρεσίες που είχαμε δει να εφαρμόζονται στο παρελθόν σε πιλοτική μορφή βρέθηκαν ξαφνικά στο προσκήνιο.
Η τηλε-ψυχική υγεία (Telemental health) για παράδειγμα, είχε αποδειχθεί εξίσου αποτελεσματική με την κατ΄ιδίαν θεραπεία από το 2013, αλλά υπήρχε αντίσταση στην επέκταση υπηρεσιών αυτού του είδους, για διάφορους λόγους. Τώρα, τα υπέρ υπερτερούν ξεκάθαρα των κατά, και παρατηρούμε ένα τεράστιο άλμα, με διάφορες υπηρεσίες που προσφέρουν, μεταξύ άλλων, στήριξη ψυχικής υγείας, διαδικτυακή φιλία και ιατρική υποστήριξη για τους ηλικιωμένους. Αυτό που μας εξέπληξε περισσότερο απ’ όλα ήταν το πόσο γρήγορα προσαρμόστηκαν οι ηλικιωμένοι πολίτες.
Μας εντυπωσίασε, εν γένει, η ταχύτητα με την οποία κατάφεραν να προσαρμοστούν οι συνεργαζόμενες ΜΚΟ, καθώς και οι ίδιοι οι δικαιούχοι των προγραμμάτων, προκειμένου να συνεχίσουν να προσφέρουν και να λαμβάνουν στήριξη. Προερχόμενος από τον κόσμο της επιχειρηματικότητας, όπου συζητιέται αδιάκοπα η «ευέλικτη επιχείρηση», βρήκα πολύ ενθαρρυντική τη στάση των στοχοστρεφών οργανώσεων, που δεν διστάζουν να αφήσουν πίσω ό,τι έχει πάψει πια να είναι αποδοτικό, επιλέγοντας να παίρνουν λελογισμένα ρίσκα και να αναζητούν νέα πρότυπα. Πολλές μη κερδοσκοπικές οργανώσεις έχουν στηθεί με τη λογική να προσφέρουν άμεση υποστήριξη στις πιο ευάλωτες ομάδες, και προσαρμόζονται ταχέως σε περιπτώσεις όπου οι εξωτερικοί παράγοντες δεν ευνοούν πλέον την αποτελεσματικότητα του «επιχειρηματικού» τους μοντέλου. Οι νεοσύστατες επιχειρήσεις έχουν πολλά να μάθουν από τις ΜΚΟ όσον αφορά στην «ευέλικτη» λειτουργία (και οι ΜΚΟ, αντίστοιχα, μπορούν να πάρουν μαθήματα από τις νεοσύστατες επιχειρήσεις στον τομέα της διαμόρφωσης στρατηγικής).
Το μέλλον είναι αβέβαιο. Το μόνο βέβαιο είναι ότι οι επόμενοι μήνες του χειμώνα θα είναι ιδιαίτερα δύσκολοι για όλους μας, και ειδικά για τους ηλικιωμένους. Με γνώμονα τις νέες κοινωνικές προκλήσεις, το ΤΙΜΑ Κοινωφελές Ίδρυμα προσάρμοσε τη στρατηγική του για το τρέχον έτος, με ένα υψηλό ποσοστό των δωρεών να καλύπτει τις πιο βασικές ανάγκες: επισιτιστική ασφάλεια, ψυχική υγεία, στήριξη γηροκομείων, κλπ. Ωστόσο, και μεριμνώντας πάντα για αυτά τα «βασικά» αγαθά, οφείλουμε να αναζητήσουμε και τις νέες βέλτιστες πρακτικές. Με κάθε νέα κρίση προκύπτουν νέες ανάγκες, κι αυτή είναι η στιγμή για να καινοτομήσουν οι ΜΚΟ. Να δημιουργήσουν μια «νέα» κανονικότητα. Το ζητούμενο δεν είναι να επιστρέψει η κοινωνία σ’ αυτό που ήταν. Μπορούμε, αντίθετα, να καινοτομήσουμε για να την κάνουμε καλύτερη. Να βρούμε τρόπους να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία για να δημιουργήσουμε συνθήκες μεγαλύτερης αποδοτικότητας, διατηρώντας, παράλληλα, μια ανθρωπιστική προσέγγιση. Είναι εφικτό, το έχουμε δει. Στηρίζεται στο να πρωτοστατήσει η κοινωνία πολιτών για τη δημιουργία μιας νέας κουλτούρας. Είτε πρόκειται για τον τομέα της γήρανσης, ή της υγείας, ή του περιβάλλοντος, ή οποιονδήποτε άλλον.
Σε αυτό το σημείο οφείλω να αναφερθώ στον ρόλο του Κράτους. Σε έναν ιδανικό κόσμο, πολλές ΜΚΟ λένε συχνά πως θα αποσύρονταν μετά χαράς εάν ήταν σε θέση το Κράτος να αναλάβει το έργο τους. Γνωρίζουμε, όμως, πως αυτό δύσκολα θα συμβεί. Το Κράτος είναι ένα μαμούθ, δυσκίνητο, με μια τεράστια γκάμα από αντικρουόμενους περιορισμούς. Εάν, ωστόσο, το Κράτος, οι ΜΚΟ και τα Ιδρύματα μπορούσαν να συνεργαστούν αντί να τίθενται σε αντίπαλα στρατόπεδα, θα πετυχαίναμε πολλά. Για παράδειγμα, κατά την εμφάνιση της πανδημίας, ορισμένα δημόσια νοσοκομεία προέβησαν αυτόνομα στη συγκέντρωση πόρων για την αγορά εξοπλισμού άμεσης ανάγκης, χωρίς όμως να έχουν τον χώρο για την αποθήκευσή του. Το Κράτος ήρθε για να συντονίσει τις ανάγκες εξοπλισμού σε εθνικό επίπεδο, και την κατανομή του. Η παρέμβαση των ΜΚΟ, με τη σειρά τους, ήταν να καλύψουν ανάγκες που δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει το Κράτος, και τα Ιδρύματα συνέβαλλαν στη χρηματοδότηση των αντίστοιχων δράσεων. Το παραπάνω τρίπτυχο οφείλει να λειτουργήσει ως μοντέλο για την ανάπτυξη της κοινωνίας πολιτών σε εθνικό επίπεδο.
